هیزم دو آتیشه درون ما!

قطعه ای از رساله سیر و سلوک، منسوب به مرحوم بحرالعلوم رحمة الله (با اندکی تغییرات):

. ظهور قوّه و وصول آن به سر حدّ فعلیّت، مانند هیزم و ذغال است که در آنها نیروی آتشین است، پس چون نزدیک به آتش شوند، حرارت در آنها تأثیر کند، و آنا فآنا بیشتر شود و به تدریج قوّه آتشین، نزدیک به فعلیّت گردد، تا ناگاه فعلیّت متحقّق و هیزم ِ تیره و ذغال سیاه، روشن و شعله‏ ور مى‏ شود. اما این، آغازِ ظهور فعلیّت است و تمام فعلیّت حاصل نشده و در بواطن آن، چوب بودن و  ذغال بودن، مخفى است و به اندک بادى، یا دورى از آتش . این فعلیّت . به حالت اوّل، عود مى‏ کند. . لهذا مجاهد راه دین . را ورود در عالمى () و ظهور فعلیّت آن، کفایت نمى ‏کند، چه هنوز بقایاى عالم سافل در زوایاى ذاتش کامن (پنهان) و به این سبب، به پاکان عالم بالاتر ناهمجنس و وصول به فیوضات و مراتب ایشان غیر میسّر. بلکه به اندک لغزشى یا قلیل تکاهلى در جهاد و سلوک، یا حصول مانعى در زمان اندکى، باز به عالم سافل راجع مى‏ شود . و أکثر صحابه حضرت سیّد المرسلین صلّى اللّه علیه و آله تا «قرب جوار» ظاهرى آن جناب را داشتند، روشنى ایمان در ظاهر ایشان پیدا بود، اما چون آثار کفر و جاهلیت به طور کل، از ایشان برطرف نشده و در بواطن ایشان پنهان بود، به محض مباعدت (دوری) از خدمت آن جناب، آثار ذاتیّه ایشان، غالب و نور ایمان از ظواهر ایشان به باد تندِ حبّ جاه و مال و حسد و کینه، خاموش شد. از این جهت است که همین ترک ظاهر گناه، فائده ‏ای در نجات نمی ‏بخشد، بلکه باید ظاهر و باطن را تارک شد که: وَ ذَرُوا ظاهِرَ الْإِثْمِ وَ باطِنَهُ .؛ گناه را چه آشکار باشد چه پنهان رها کنید: (سوره الأنعام، آیه 120)